Ercan ÇELİK – ÖZEL
Tireli Araştırmacı Yazar Yılmaz Göçmen, Yahudi cemaatini heyecanlandıran bir iddiada bulundu. Dünyanın pek çok yerinden İzmir’deki mezarını ziyarete gelen Yahudiler için oldukça önemli bir din adamı olan Haham Hayim Palaçi’nin Tire’de yaşadığı dönemde kaldığı evi gösteren Yılmaz Göçmen, Palaçi’nin neden bu evi tercih ettiğini de detaylarıyla anlattı.
Bugün Tire’de Cumhuriyet Mahallesi Karahasan Caddesi üzerinden koruma altında tutulan ev, mahallenin ortasında adeta tek başına yıllara meydan okuyor.
“YAHUDİLER ANADOLU’DA İLK OLARAK TİRE’YE GELDİLER”
Konuyla ilgili araştırmasını HaberTire ile paylaşan Yılmaz Göçmen, Yahudilerin Tire’ye nasıl geldiklerini anlattı. Göçmen, “Yahudiler, 1492’de İspanya’dan çıkarıldılar. Kral Ferdinand ve karısı Elizabeth tarafından baskıya maruz kalarak, Portekiz’e geçerler. 1496’da Portekiz’de de baskı görünce Osmanlı’dan yardım isterler. II. Bayezid’in vezir-i azamı Yahudi olduğu için gemileri gönderirler, onların bir kısmını Selanik’e, bir kısmını da İstanbul’a aldırırlar. Selanik’teki Yahudi nüfusu Müslüman Türk nüfusunu geçmeye başlayınca, Osmanlı hemen tedbir almış ve Selanik’ten bir kısım Yahudi’yi (100 – 150 bin kadar) Anadolu’ya sevk etme kararı alır. Anadolu’da Yahudilerin ilk geldikleri yer Tire’dir. Ondan sonra Akhisar, daha sonra Manisa ve İzmir’dir.” Dedi.
“CUMHURİYET MAHALLESİ’NE YERLEŞTİLER”
Yahudilerin Tire’ye 1530’lu yıllarda geldiğini söyleyen Göçmen, “1530’lardan 1830’lu yıllara kadar bugün Cumhuriyet Mahallesi dediğimiz bölgeye yerleşirler. Akküp, Karahasan, Yeşil İmaret Sokağı gibi sokaklara yerleşirler. Buralarda Yahudiler, 3 tane önemli Kortejo yaparlar. Kortejo, Yahudi fakirhanesi demektir. Fakir Yahudilerin kaldığı, banyosu, tuvaleti, mutfağı, hamamı ortak olan binalardır. Bu kortejoların biri Alaybey Çıkmazı’nın sonunda, biri Yalınayak Hamamı’nın batısında, biri de Aydınoğlu Caddesi’ndeydi.”
DİNLER ARASI HOŞGÖRÜ ÖRNEĞİ
Tire’deki Yahudilerin 1825 yılına kadar evlerinde ibadet yaptıklarını kaydeden Araştırmacı Yazar, dinler arası büyük bir hoşgörü örneği olarak cami vakfı arazisine yapılan havranın hikayesini de anlattı. Göçmen, “1825 yılına kadar Yahudiler evlerinde ibadet yaparlardı. 1825 yılında Tire’ye bir haham gelir. Haham Hayim Palaçi. Hayim Palaçi, Yahudi dünyası için çok önemli biridir. Bugün İzmir’deki mezarını ziyaret etmek için Amerika’dan, Güney Afrika’dan, Güney Amerika’dan Yahudiler geliyorlar.
Hayim Palaçi, Tire’ye gelince çok büyük gayret gösterir, çalışır. Paşa Camisi’nin mütevelli heyeti toplanarak bir karar alır. Der ki, ‘Biz bunlar gibi düşünmüyoruz ama bunların da ibadet yerine ihtiyacı var.’ Bugün, Atatürk Caddesi ve Çıra Pazarı Sokağı arasında bulunan Özdenler Perde’nin bulunduğu, Paşa Camisi’ne ait araziyi havra yapmaları için Yahudilere tahsis ederler.Bu çok önemli bir olaydır. Müslümanlara ait bir arazinin üzerine, Yahudilerin ibadethane yapmalarına izin verilmiştir. Şu hoşgörünün zenginliğine, güzelliğine bakınız.
1825 yılında başlayan inşaat, 1830’da biter. Bu havranın yapılmasında Hayim Palaçi’nin büyük gayret, destek ve çabaları vardır. Hayim Palaçi Tire’ye gelince bu evde yaşar. Şimdiye kadar bununla ilgili bir bilgi yoktu.” dedi.
“HAYİM PALAÇİ, 72 ESER YAZMIŞTIR”
Haham Hayim Palaçi’nin yaşadığı evi nasıl keşfettiğini anlatan Yılmaz Göçmen, “Rahmetli Asım Adanalı ile sohbetimizde bana bu evi anlattı. Asım Adanalı, ‘Rahmetli babam, çocukluğunda duymuş. Bu evde bir haham başı varmış. O burada kalmış.’ Dedi. O ismini bilmiyor Hayim Palaçi’nin ama Tire’ye gelen başka Hahambaşı yok.
Bu ev, çok ideal bir yer. Tire’de kurulan kortejo ve havranın tam merkezinde bulunuyor. Hayim Palaçi, 72 eser yazmıştır. Bunun 26 tanesi basılmıştı. Önemlidir Yahudi dünyasında. Dünyanın her yerinden onun kabrini ziyarete geliyorlar.
Hayim Palaçi, Tire’den çıktıktan sonra 1835 yılında tayin olur. Buradan Bergama’ya, Bergama’dan Manisa’ya, Manisa’dan İzmir’e gelir. İzmir’e gelince, haham başı olur. Böylece, Hayim Palaçi’nin bu evde yaşadığı ortaya çıkmış oluyor. Önemli bir unsurdur. Önemli bir adrestir.“ şeklinde konuştu.
